De geschiedenis van het Vlaamse medialandschap

Page last edited 4.007 dagen geleden
Uit reclameproject vop
Jump to navigation Jump to search

Van monopolie naar concurrentie

Sinds de introductie van de nationale omroeporganisatie in 1960 is er spraken van een voortdurende spanning tussen de voorstanders van commerciële en publieke omroepen. Argumenten, zoals de bevordering van economische groei door omroepreclame en een eenzijdig aanbod die publieke omroepen zouden tonen, werden gebruikt in deze discussie.

Overal ter wereld is de omroep een uitvloeisel van commerciële pogingen om nieuwe technologieën te ontwikkelen. In België bleef de nadruk in de omroepdiscussie liggen op de invloed van de verschillende gewesten en gemeenschappen op de in 1960 gerealiseerde nationale omroeporganisatie BRT/RTBF.

De ontwikkeling van kabelsystemen, satellietdistributie en digitale technieken voor productie en opslag waren zeer belangrijk. De aandrang vanuit het bedrijfsleven om de nieuwe technologieën te mogen benutten, werd dermate krachtig dat ze uiteindelijk niet meer tegen te houden was.

De Europese regelgeving begon de vrije concurrentie van economisch verkeer en de vrije expressie van meningsuiting te stimuleren. In Vlaanderen werd uiteindelijk in 1989 commerciële concurrentie in televisie toegestaan. Sinds die tijd is er formeel sprake van een zogenaamd duale inrichting van het medialandschap, waarin een publiek gefinancierde omroep functioneert naast een aantal commerciële omroepen.

Aanpassing en heroriëntatie in België

In de duale inrichting van het medialandschap, van commerciële en openbare omroepen, leek de openbare omroep aanvankelijk te worden weggedrukt. In België verloren BRT en RTBF in korte tijd een groot deel van hun kijkers aan commerciële omroepen zoals VTM in Vlaanderen en RTL in Wallonië. Dit was ook het geval in andere Europese landen en leidde in het algemeen tot nadenken over de betekenis van de openbare omroep.

De openbare omroep had twee mogelijkheden, ofwel moest ze zich beperken tot aanvulling op de programmering van de commerciële omroepen, wat bijvoorbeeld cultureel waardevolle producties omtrent drama, kunst en cultuur betreft. Of anderzijds had de publieke omroep ook nog de mogelijkheid naar een volwaardige positie in het medialandschap te blijven streven, zoals in het verleden het geval was, wanneer de openbare omroep nog beschikte over een brede programmering gericht op een breed publiek.

In Vlaanderen werd al snel een radicale oplossing gekozen. De oorzaak hiervan ligt wellicht in de die aanzienlijke diepte van de crisis waarin de BRT verzeild raakte.Het marktaandeel van de twee BRT-televisiezenders was in 1993 gezakt tot een Europees diepterecord van ongeveer 20%. Drastische veranderingen waren noodzakelijk om verandering te brengen in het neerwaartse spiraal waarin de openbare omroep zich bevond. De Vlaamse Gemeenschap besloot om in zogenaamde beheersovereenkomsten duidelijke doelen te stellen als voorwaarde voor het ter beschikking stellen van openbare gelden. Onder strikte voorwaarden mocht de openbare omroep, die in 1997 werd omgezet in Vlaamse Radio- en Televisieomroep VRT, zelfs extra middelen werven via reclame.

De openbare omroep besloot tot een fundamentele herstructurering van de omroepzenders aan de hand van een marktonderzoek. Het marktonderzoek wees uit dat luisteraars en kijkers bij de toenemende keuzevrijheid steeds meer afstemden op zenders die het duidelijkste aan hun voorkeur en levensstijl tegemoet kwamen. Programmamakers moesten voortaan hun eigen idealen ondergeschikt maken aan de eigenschappen van de zender. Dit zorgde voor een duidelijk zenderprofiel van de verscheidene zenders die een specifieke doelgroep aansprak en de rest afstootte.

De twee kanalen werden radicaal opnieuw geprogrammeerd. TV1, sinds 2005 "één", richtte zich voortaan op de actieve ontdekkers, de spontane genieters en de gezinskijkers in een programmering die "warmte en ontspanning" diende te geven. Het tweede net (Canvas) zou zich richten op informatie en diepgang, omdat men de jeugd niet als doelgroep wilde opgeven zou de dagprogrammering van Canvas geheel op jongeren worden gericht, werd daarvoor de aparte naam "Ketnet" ontwikkeld.

Vanaf mei 2012 werd er een derde VRT-kanaal opgericht, Ketnet kreeg een nieuw kanaal toegewezen. Voortaan zouden Ketnet en Canvas dus verspreid worden over twee aparte zenders.

Deze strategie, die tot forse ingrepen in vorm en inhoud leidde, bleek te slagen. In 2005 was het marktaandeel van de openbare omroep terug op 36%, waarvan "één" 27% voor de rekening nam. Het bijkomende voordeel was dat bepaalde programma’s, zoals het VRT-journaal, veel meer bleken te worden bekeken en beter begrepen werden dan voorheen het geval was geweest.

Deze nieuwe VRT-strategie zorgde voor een terugkeer van de discussie met de commerciële mediabedrijven, zij waren van mening dat de heropleving van de openbare omroep een vorm van concurrentievervalsing was, want was het werven van reclame en het programmeren van zenders met specifieke eigenschappen niet voorbehouden aan commerciële omroepen? Het commerciële SBS oefende dan ook heftige druk op de politiek uit de reclamemogelijkheden van de VRT te beperken.

De VMMa-groep, die onder meer commerciële zender VTM exploiteert, dreigde zelfs met verkoop van VTM, omdat de commerciële mogelijkheden als Vlaamse onderneming te veel werden beperkt. Toenmalig minister van Media Geert Bourgeois liet weten dat de Vlaamse Gemeenschap een sterke, kwaliteitsvolle openbare omroep verkoos.

De toekomst

De resultaten van de nog reeds recente wijzigingen in het Vlaamse omroeplandschap bevestigen de trends die overal in de westerse democratieën te zien zijn. Het liberale mediamodel domineert de markt, een model voorzien van een nog steeds groter wordende keuzevrijheid van consumenten. Aanbieders van inhoud voelen zich genoodzaakt aanpassingen aan hun programma’s door te voeren door deze enorme keuzevrijheid, om zo een groter doelpubliek aan te spreken.

Waar vooreerst veel belang aan gehecht werd, met voorbeeld oudere politieke afwegingen ter bescherming van bepaalde inhoud, wordt nu al minderwaardig beschouwd. Dit heeft als gevolg dat bijvoorbeeld het culturele identiteit van bepaalde zenders verloren gaat en bepaalde minderheidsgroepen niet meer bereikt worden.

Drie belangrijke ontwikkelingen liggen aan de basis van de manier waarop ons medialandschap er vandaag de dag uitziet.

  • De grote ontwikkelingen inzake technologie hebben een sterk toenemende commerciële belangstelling voor media mogelijk gemaakt.
  • De verhoogde concurrentie tussen de verscheidene zenders onderling heeft ervoor gezorgd dat omroepen steeds kleinere publieksgroepen met soms zeer specifieke behoeftes moeten bedienen.
  • De digitalisering van de televisie heeft ervoor gezorgd dat de consumenten hun media naar voorkeur kunnen consumeren op tijdstippen dat hen het beste uitkomt.

De commerciële omroepen hebben overduidelijk aanzienlijk terrein gewonnen. Maar de praktijk wijst ook uit dat er wel degelijk een belangrijke rol blijft weggelegd voor omroepen die niet als belangrijkste doelstelling hebben geld te verdienen voor hun aandeelhouders. Er zijn vanzelfsprekend wel belangrijke verschillen in de precieze taken van de verscheidene omroepen.

Dit heeft er voor gezorgd dat op dat vlak twee hoofdstromingen duidelijk herkenbaar zijn. Aan de ene kant staan de minimalisten die een publieke omroep alleen willen laten programmeren wat de markt niet aanbiedt. Aan de andere kant staan de voorstanders van een public service-model. Zij denken dat de belangrijkste speler in het mediaveld een openbaar gefinancierde omroep moet zijn. Een dergelijke omroep verzorgt dan een volwaardig en breed programma dat vanuit het brede publieke belang gemaakt is.

Maar men is het er over eens dat de kernwaarden die de openbare omroep zou moeten nastreven: kwaliteit, betrouwbaarheid, maatschappelijke betrokkenheid en onafhankelijkheid zouden moeten zijn. Maar men verschilt dus van mening over de vraag wie deze waarden in concrete programma’s zou moeten vertalen, in welke omvang en vorm en met gebruik van welke middelen.


Voor meer informatie verwijzen wij u door naar een overzicht van de categorie: Politiek en juridisch kader.


Bronnen

publieke omroep in Vlaanderen